Mürtezika deyimi, rızıklananlar, geçinenler manasına,Osmanlı Devletinin vakıfları ve maliyesi tarihinde yer almıştır.
Vakıf görevlisi, vakıf fukarası denen kişilerin devlet tarafından aldığı tahsisatlar bu sınıfa girer. Osmanlı Devletinin sınırları içerisinde ki, bütün vakıfları ve oralarda hizmet edenleri kapsadığı gibi, dilencileri de kapsar. Öyle ki, Mekke ve Medine dilencileri içinde devlet ’in tahsisat ayırdığı ve padişahın Sürre alayı ile birlikte bu parayı o bölgenin halkına dağıtılmak üzere gönderdiği biline bir gerçektir.
Mürtezika’nın ortaya çıkmasının nedeni: Geçimini kendi gücüyle sağlayamayan insanların elinden tutmak gibi insancıl ve ahlakı bir davranış olduğu muhakkaktır.
Genelde bu durumu sert bir şekilde eleştirenler de olmuştur. Özellikle Türkiye Cumhuriyeti kurula durduktan sonra ki Tarihçilerin bir kısmı bu sınıfı, topluma olumlu hiçbir katkı sağlamayan parazit bir topluluk olarak görmüşlerdir.
Tekkeler ve Zaviyeler kaldırılınca, İstanbul sokakları ve ülkenin şehirleri dilencilerle dolmuştur. Çek Cumhuriyeti Büyükelçisi bu kadar insanı bünyesinde barındıran bu müesseselerin neden kapatıldığını merak etmiş ve bizim bakanlara sormuştur. Ne yazık ki, yetkililer bu soruya Elçiyi tatmin edecek bir cevap verememişlerdir.
Bazı tarihçiler de, ilk dönemler yararlı olan bu yardım, daha sonra esas gayesinden sapmış ve istismar edilmiştir demektedirler.
Ancak Osmanlı Devleti yeni tanımıyla sosyal bir devletti. Tebaasını ve Müslümanları korumak göreviydi Halifenin. Devlet tebaası’nı, Allah’ın emaneti olarak görüp koruyup kollardı. Yapılan külliyeler, imaret haneler sayesinde devlet halkı sokağa bırakmayıp az bir maaş vererek istihdam ediyordu. Köyden şehre gelenler için iş bulmak kolay değildi. Dolayısıyla insanlar hırsızlık, gasp, dilencilik yapacaklar ya da daha kötü yollara düşeceklerdi. Bu yolla devlet küçük meblağlar ile insanları kötülükten koruduğu gibi devlete zarar vermelerini de engellemekteydi. Üstelik insanlar bu sayede camiye de çekiliyordu. Mürtezika’nın büyük çoğunluğunun şehirlerde oturması dolayısıyla, tüketici bir kalabalık olarak alış – verişe genişlik sağlamaktaydılar. Mürtezika nüfusun önemli bir kısmını teşkil ediyordu. Sistemin ülkenin ticari hayatına etkisi inkâr edilemez. Sonuç olarak mürtezika sınıfı her ne kadar zararlı gibi görünse de toplumu ayakta tutmak için muazzam bir uygulama olduğu anlaşılmaktadır.
Günümüz de devletin sakatlara, dullara ve yetimlere yaptığı yardım bir mürtezika tahsisatıdır. Bu tahsisatı hiç kimse olumsuz karşılamamaktadır. Osmanlı Devleti bu sınıfı daha da genişletmiş ve birçok insanı barındıran müesseselere Mürtezika tahsisatı altında yardımlar yapmıştır.
Eğer bu sistem bugün uygulanıyor olsaydı, sokaklarda, parklarda yatıp kalkan ve toplumu tehdit eden insanlar, toplum için bir tehlike olmayacaklardı. Uyuşturucu, içki, fuhuş bu kadar yaygın olmayacak ve toplumun geleceğini tehdit etmeyeceklerdi. Daha güvenli sokaklar ve daha güvenli şehirler olacaktı. Günümüzde uyuşturucu ve alkol bağımlıları için kurulan sağlık müesseseleri ve harcanan para, Mürtezika sınıfını barındıran paradan çok daha fazlasıdır.
Mürtezika’yı barındıran müesseselere nakdî yardımın yanında, ayni yardımlarda yapılmaktaydı. Günümüzün Ramazan kolileri gibi.
Mesela, Her yıl Mısır’dan Haremeyn muhtaçlarına aynî olarak, “bulgurluk buğday” anlamına gelen ve deşîşe denilen yardımlar gönderilmekteydi.
Zaman zaman bu maksatla tahsis edilen vakıfların mütevellilerinin görevlerini yapmadığı veya bir kısım suiistimallerin yapıldığına dair şikâyetler oluyordu.Günümüzde olduğu gibi. Mesela 1567 yılında Mekke kadısına yazılan bir emirde Sultan Gavri, Sultan Çakmak ve Sultan Kayıtbay evkafından bu maksatla harcanması gereken 500-600 altının, mütevelliden olan Kadı Hüseyin tarafından kendi zimmetine geçirildiği ve hizmetlerinin aksadığı şikâyetleri yapılmıştır. Osmanlı döneminde Mekke’de büyük bir imaret kurulmuş ve buradaki Mürtezika için geniş para tahsisatları yapılmıştır. Bu hizmetler sadece Hicaz bölgesine yapılmıyordu. Osmanlı Ülkesinin en ücra köşelerine kadar Mürtezika tahsisatları gönderiliyordu.
Günümüzde de, Mürtezika olarak tanımlaya bileceğimiz gruplara ülkemiz de ki vakıflar ve dernekler vasıtasıyla sürekli yardımlar yapılmaktadır. Bu yardım işinde çalışanlar da benim görüşüme göre Mürtezika’dandırlar. Çok az bir maaş karışıklığı ya da gönüllü olarak, Ramazan dolayısıyla dünyanın en ücra köşelerindeki Müslümanlara yardımlar ulaştırılmakta, diğer ihtiyaçları karşılanmakta, kurbanda kurban eti dağıtılmaktadır.
Bir kısım yardım kuruluşlarının yapılan yardımları istismar etmesine rağmen, halkımız yardımlarını kesmemekte ve daha da artırarak, yardım etmeye devam etmektedir. Yeryüzünde mülteci durumuna düşmüş milyonlarca insana Irk, din, dil ayrımı yapılmadan kurumlarımız ve devletimiz tarafından yardımlar yapılmaktadır. Müslümanların dışında aklıma gelen Nikaragua depremi, hemen yanı başımızdaki savaşta ülkelerinden kaçan ve Hristiyan olan Ukrayna halkına da yardımlar yapılmamaktadır ki, Mesela İHH, daha hiçbir devlet felaket bölgesine gitmeden orada muhacirler için mutfak kurmuştu. Doğru olanda budur.
Bizde bir kaide vardır, “Mazlumun dini sorulmaz”
