“Şeffaflık Toplumu” Üzerine

Şeffaflık toplumu dendiğinde, tanımı Sosyoloji literatürüne kazandıran üstüne kitap yazan Güney Kore’li Filozof Chul-Han’dır.

Daha çok Post Modern olmakla anılan ve aslında Şeffaflık toplumunun aşırı olumlanması ile olumsuzluğun olağanlanlaştırılması olarak gören bize bu anlamda ufuk açacak yabancı başat isimler ise şunlardır;

Chul-Han, Anthony Giddens, Zygmunt Bauman, Jean Baudrillard’ir

Peki, bu manada yerli sosyolog, filozof aydınlarımız da yok mudur? Elbette vardır günümüzde konuyu güncel olarak gündemde tutan başat isimlerde şunlardır;

Ahmet DAĞ, İslam CAN, Ejder ULUTAŞ, Abdurrahman ARSLAN, Fatma BARBAROSOĞLU, Nazife ŞİŞMAN, Âdem İNCE’dir.

Şeffaflık toplumunu açıklamadan önce sosyologların ve sosyolojinin konulara ne gözle bakıp ne tür sosyoloji ve sosyolog dünyası ile karşılaştığımıza değinmek isterim.

Bence dört tip sosyoloji anlayışı ve dört tip sosyolog vardır.

Bunlar üzerinden de dört tip sosyolog türemektedir.

Şeffaflık toplumunu elen alan sosyolog ve sosyoloji daha çok aydınlatma ve entelektüel sosyologlar tarafından ele alınmıştır. Ele alınış şekli genelde olumsuzdur.

Şeffaflık toplumu günümüzde objektif olmak ile karıştırılan ve siyasi litaratürde olumlu kullanılmasına rağmen asılı iş böyle değildir.

“Giddens”  oluşa gelen Şeffaflık ile Mahremiyetin dönüştüğüne ve çöktüğüne vurgu yapmıştır.

Chul-HAN ise şeffaflık toplumunun bir nevi Teşhir toplumuna, bu teşhirciliğinde bir kültür dönüşümüne sebep olduğunun üzerinde durur. Bir tarafta mahremiyetin, diğer tarafta kültürün dönüşmesi ile oluşan teşhircilik bir nevi pornografiyi toplumsallaştırmıştır. Fatma Barbarosoğlu’nun“İmaj ve Takva” eserinde değindiği üzere sözün, özün yerini imge ve imaj almıştır. Jean Baudrillard’ın tanımı Şeffaflık toplumu şiddetsel bir pornografidir.

Düşünce dünyası daha öncesinde varlığını “ Düşünüyorum öyle ise varım” felsefesi ile tanımlar iken şeffaflık toplumunda bu felsefe bir nevi “Görünüyorum öyle ise varım” algısına evirilmiştir.

Şeffaflık toplumunda en çok dejenere olan kavram, hakikattir.

Chul Han’ın da vurguladığı üzere “şeffaflık ile hakikat özdeş değildir.”

Şeffaflık bizi bir dizi enformasyon yığını ile buluşturur. Buluştuğumuzun çokluğu bizi her şeyi görmüş olma yanılgısına iter, burada gözden kaçırdığımız şey anlam olur. “Şeffaflık toplumu” bir nevi anlamın yitimidir de denilebilir. Chul Han’a göre “şeffaflık toplumu” ve “olumluluk toplumu”  dayatmasına, yanılsamasına sebebiyet verir. Baudrillard’ın dediği gibi bu bir Pornografik şiddet yanılsamasıdır. Olumluluk dayatması, gerçeği bir simülasyona, hakikatinesnel bir olguya indirger. Bauman’ın demesi ile kimlik statü ve kendini teşhir ile oluşur Şeffaflık toplumunda.

Şeffaflık toplumunda görünürlük, bir nevi her şey olmuştur. Görünme isteği her şeyin belirleyicisi konumuna sokulmuştur. İnsan eskiden manzara resmederken şeffaflık toplumunda insanın kendi kendisini manzaraya dönüştürmesi gerçekleştirmiştir. Göz ve şeffaflık iktidarın temel paradigmasına dönüşmüştür.

Görülmeninle şeffaflık ile objektifliğin karıştırılması ile oluşan sübjektiflik ile dil lal olmuş, söylem, eylem gücünü kaybetmiştir. İnsanların mahremlerinin bir eğlenceye dönüştüğü şeffaflık toplumunda sinoptikon  (çoğunluğun azınlığı gözetlediği) bir sosyolojik vaka ile karşı karşıya kalmışızdır. Vakanın yayılması ile özellikle sosyal medya aracılığıyla omniptikon ( Herkesin herkesi gözetlediği) bir hal ile hallenilmiştir.

Şeffaflık toplumunda tüm kült değerler kendini sergi ve teşhir değeri değerlendirmekte olup, değerler toplumsal ahlak zemininden uzaklaşmaya başlamıştır. Şeffaflık toplumunda teknoloji ile oluşan tüm sanal baskılar kendini özgürleşme furyasının içinde göstermiş mahrem işgal altına alınmış, sanal özgürlük Kemal Sayar’ın deyimi ile özgürlüğün baş dönmesine sebep olmuş, sınırsızlık bir nevi hadsizlik ve değersizlik getirmiş, toplumsal bunalım, karakteristik çöküş baş göstermiştir.

Sosyolojinin ilişki ve iletişim hiyerarşisinde temel döngü olarak var olan insanın insanla, insanın doğayla, insanın maddeyle ve insanın yaratıcısıyla ilişkisi ve iletişiminde, şeffaflık toplumunda tüm bu ilişkiler ve iletişimler bozulmuş bir nevi anestezik sanal bir iletişim var olmuş, toplumsal menopoz yaşanmaktadır. İnsanın insan ile olan iletişimi hızın seyrinde doğallığını kaybetmiştir. İlişki sadece iletişime indirgenmiş bu iletişim fıtrat yani öz konusunda insanın kendi doğasından uzaklaşması ve metalaşmasına sebebiyet vermiştir.

Şeffaflık toplumu olan toplumlarda ahlak, güven kaybolmakta her şey kontrol altında olduğundan kontrol toplumu oluşmaktadır.

Sözün özü şeffaflık yüzü siler, insanın kendisi olma imkânını elinden alır. Şeffaflıkta her şey an ve fotoğraftır. Bu anlar toplumsallığın tekelleşmesini, tekilleşmesini sağlar.  Poz, haz ile eşitlenir, insanın arzularının insan ile bağının kesildiği an olan bu an Şeffaflık toplumunda kişisel ispat ve kimlik kazanımıdır. Akıl donar, değer donar, kültür kısırlaşır, anlam yok olur.  İletişim sadece habere ilişki sadece materyalist anlayışa haps olur.

Şeffaflık toplumu ile yapıla gelen olumlama, kötülüğün, mahremiyetin de şeffaflaşmasını getirmektedir.  Nihilist birdünyaya doğru gittiğimiz, şeffaflık toplumunda bizi kurtaracak olan çözüm noktasında,

Ali Şeriat’in “Öze Dönüş”’ de, Cemil Meriç’in “Mağarasında”, Nurettin Topçu’nun “İsyan Ahlak’ın da”, Erol Güngör’ün “Ahlak psikolojisi ve Sosyal Ahlak’ında”,Abdurrahman Arslan’ın “Bir anlam Arayış’ın da”, Fatma Barbarosoğlu’nun İmaj ve Takva’sında” ,Nazife Şişman’ın “Dijital çağda Müslüman kalmak’ın da”, Hikmet Kıvılcımlı’nın “Metafizik Sosyolojiler’inde”, Jean Baudrilard’ın “Toplumsalın sonu’nda” Fouccault’ın“Hapisanenin doğuşun’da”  Adem İnce!nin “Varoluşun tınısı’nda ve dahasın da  alternatifler olabilir.

Chul- Han’a göre şeffalık toplumu ile oluşan olumlu gözükenama olumsuz toplumlar şunlardır;

Kendimde bu tanımlamaların ışığında şu toplu tiplemelerinin oluştuğu kanatindeyim;

İnşallah en kısa zamanda “Adalet Toplumu” olma hususunda ivme kazanan bir ruh-i haliyetimiz olur.